Σχετικά με τον Πειραιά


ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ


ΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ

Ο Πειραιάς είναι ουσιαστικά το δημιούργημα του Θεμιστοκλή, ως ιδέα και ως εκτέλεση. Για να πείσει το δήμο ως προς τη σκοπιμότητα της οχύρωσης του επινείου, ο Θεμιστοκλής μπορούσε να επικαλεστεί σοβαρούς αμυντικούς λόγους, καθώς ήταν, ακόμη, πρόσφατες οι αναμνήσεις της σπαρτιατικής απόβασης του 510 π.Χ. στο απροστάτευτο Φάληρο και παρών ο κίνδυνος ενός περσικού αιφνιδιασμού, σαν κι αυτόν που επρόκειτο μετά από τρία χρόνια – το 490 π.Χ. – να σπείρει τον πανικό στην Αθήνα.


Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Χάρις στον Περικλή – συνεχιστή σε τούτο της Θεμιστόκλειας παράδοσης – ο Πειραιάς εξελίχθηκε πολύ γρήγορα στο στρατιωτικό, εμπορικό και σε κάποιο βαθμό και πολιτικό κέντρο της πολιτείας των Αθηναίων.
Εξίσου σημαντικός με το στρατιωτικό, ιδιαίτερα στο σχεδιασμό της Περίκλειας στρατηγικής, υπήρξε ο ρόλος του Πειραιά ως εμπορικού κέντρου. Από το πειραϊκό εμπόριο εξαρτάται όχι μόνο η οικονομική ευημερία, αλλά και αυτή η ύπαρξη της Αθήνας. Το λιμάνι εξασφαλίζει τον εφοδιασμό της πόλης σε βασικά αγαθά, όπως είναι το αναγκαίο για τη διατροφή του πληθυσμού στάρι, η απαραίτητη για την κατασκευή των πλοίων ξυλεία, τα μεταλλεύματα και οι δούλοι. Σε δεύτερη μοίρα έρχονται τα έσοδα από τους λιμενικούς φόρους, την πεντηκοστή (2%) επί της αξίας του φορτίου των εισερχομένων και εξερχομένων πλοίων και του ελλιμενίου, που επιβάρυνε τους επιβάτες.


Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Αποτέλεσμα της οικονομικής υπήρξε η ραγδαία δημογραφική ανάπτυξη του Πειραιά, στην οποία σε μεγάλο βαθμό συνέβαλε η εγκατάσταση όλο και μεγαλύτερου αριθμού ετεροδημοτών και μετοίκων, Ελλήνων και ξένων. Ο πληθυσμός του, με τις 20.000 – 30.000 μέσα σε μια Αττική 200.000 – 300.000 κατοίκων, φθάνει πριν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο αυτόν της Αθήνας. Εν τούτοις πρόκειται για έναν πληθυσμό ανομοιγενή ως προς την προέλευση, με μεγάλη κινητικότητα, ο οποίος υπόκειται σε συχνές και μεγάλες αυξομειώσεις κατά περιόδους ή και εποχικές. Είναι, θα μπορούσαμε να πούμε, το θερμόμετρο της ευημερίας της Αθήνας, οι μέτοικοι και οι ξένοι έρχονται και φεύγουν ανάλογα με τις ευνοϊκές ή μη οικονομικές και πολιτικές συνθήκες ή τα προνόμια που τους παρέχει η πόλη. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, που απασχολείται στη ναυτιλία και οι κωπηλάτες του στόλου απουσιάζουν για πολλούς μήνες, στη διάρκεια του θέρους και των ναυτικών επιχειρήσεων.


Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1834

11 Ιουλίου 1833 … η ανακήρυξη της Αθήνας ως «έδρας της Κυβερνήσεως» του νεοελληνικού κράτους είναι γεγονός. Ο ταξιδιώτης, ο περιηγητής, ο επισκέπτης, που έρχεται να μελετήσει τις πολυθρύλητες αρχαιότητες της μελλοντικής πρωτεύουσας, τι αντικρίζει στο αναγκαστικό πέρασμά τους από το αδιαμόρφωτο λιμάνι του Πειραιά;

Την εγκατάλειψη … «Έρημη και άδεια η ωραία και περιορισμένη δεξαμενή, χωρίς αποβάθρα και βοηθητική σκάλα αποβίβασης … μια ντουζίνα φουκαριάρικων καλυβιών φτιαγμένων από συγκολλημένο χώμα και σανίδια …», έτσι περιγράφει ο Ludwig Ross το κεντρικό λιμάνι στα 1832. «Ολίγαι ξύλιναι οικίαι και εν ξενοδοχείον», σημειώνονται στα τέλη του 1835.

Αλλά και τ’ απομεινάρια … τα λείψανα του παρελθόντος … από το θέατρο της Ζέας και το ευρύχωρο του Διονύσου, από τον τάφο του Θεμιστοκλή και τα λατομεία στην Πειραϊκή, από τα Μακρά Τείχη και το φρούριο της Καστέλας. Μαρτυρίες του χώρου, που απηχούν, κυρίως, την αίγλη της κλασσικής πόλης.


ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Στα 1900 ακόμα, ο Πειραιάς είναι μια πόλη αυστηρά διαχωρισμένη από την Αθήνα. Ανάμεσά τους μεσολαβεί η πεδιάδα, ένα τοπίο ακαλλιέργητο, σπαρμένο αραιά με ελαιώνες. Ένας χωμάτινος και τρεις σιδηροί δρόμοι διασχίζουν την κοιλάδα και συνδέουν τις δύο πόλεις: το ένα τραίνο σταματά, σε μισή ώρα, περίπου, στην Αθήνα, στο Μοναστηράκι. Το άλλο συνεχίζει για Πελοπόννησο. Μια ακόμα σιδηρογραμμή, με αφετηρία τον Πειραιά χτίζεται – θα λειτουργήσει το 1904 και έχει κατεύθυνση προς το βορρά, τη Θεσσαλία.

Η πόλη του Πειραιά καθαυτή, είναι μια μικρή ακόμα, σουλουπωμένη πόλη. Καταλαμβάνει, περίπου, 3,5 τετραγωνικά χιλιόμετρα και βρίσκεται «ξαπλωμένη στις πλαγιές τριών λόφων», την Καστέλα στα ανατολικά, την Ακτή νοτιοδυτικά στην Πειραϊκή χερσόνησο και τη Δραπετσώνα βορειοδυτικά.
Η κλασική είσοδος στην πόλη γίνεται από το λιμάνι. Τα τραίνα, και τα τρία, εκεί καταλήγουν, άλλωστε. Η είσοδος με καράβι είναι, όμως, η πιο τυπική. Ένα λιμάνι καλά κλεισμένο και στενό στην αρχή, που πλαταίνει σταδιακά και διαγράφεται ως αρμονικό παραλληλόγραμμο.


Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Μέσα στον μεσοπόλεμο ο Πειραιάς αποκτά την όψη της μεγαλούπολης. Από τους 136.000 κατοίκους, που του έδινε η απογραφή του 1920 περνά στους 250.000 το 1928, χάρις στη μαζική εποίκησή του από τους πρόσφυγες του 1922. Στο διάστημα αυτό, μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ολοκληρώνεται πολεοδομικά κι ενώνεται σ’ ένα συνεχές συγκρότημα με την Αθήνα. Οικονομικά, κρατά τα σκήπτρα της οικονομικής πρωτεύουσας του κράτους και κοινωνικά εμφανίζει τα χαρακτηριστικά του μαζικού πολιτισμού. Το 1940 ο Πειραιάς μαζί με τους προσφυγικούς συνοικισμούς ξεπερνά τους 320.000 κατοίκους.


ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ

Ο ρημαγμένος μεταπολεμικός Πειραιάς χρειάσθηκε πέντε ολόκληρα χρόνια, για ν’ αποκαταστήσει τις καταστροφές των βομβαρδισμών. Μέσα στη δεκαετία του 1950 άρχισε να υφίσταται την ριζική αλλαγή της φυσιογνωμίας του με την ανοικοδόμηση. Η πρώτη πολυκατοικία χτίσθηκε το 1952, στη Ζέα. Ο νόμος της αντιπαροχής άρχισε να περιορίζει τόσο το νεοκλασικό ύφος του ευρύτερου κέντρου της πόλης, όσο και το χαμηλής δόμησης λαϊκό ύφος των συνοικιών. Στη θέση τους δεν αναδύθηκε ένα νεοτερικό αξιόλογο αρχιτεκτονικό ύφος, αν και τα ενδιαφέροντα δείγματα πολυκατοικιών είναι αρκετά, γύρω από το λιμανάκι της Ζέας, για παράδειγμα. Ο Πειραιάς, από αυτή την άποψη ακολούθησε την τύχη των νεοελληνικών πόλεων, της νεοελληνικής πόλης.

Οι μεταβολές αυτές έγιναν χωρίς σχέδιο, παρ’ όλο που στα συρτάρια του Δήμου υπήρχε από νωρίς μια πλήρης πολεοδομική μελέτη για τον Πειραιά, συνταγμένη από τον Γενικό Διευθυντή των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου. Η αντιπαροχή έκανε τη δουλειά της. Ωστόσο, επειδή ο Πειραιάς παρουσιάζει μια δημογραφική στασιμότητα αυτά τα μεταπολεμικά χρόνια, και επειδή ο νεοκλασικός του ιστός και ο ιστός λαϊκής κατοικίας ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένος, η διεργασία αυτή δεν ακολούθησε τους ρυθμούς των άλλων ελληνικών πόλεων. Μέχρι το 1970, η ζώνη εντατικής οικοδόμησης είναι το ιστορικό κέντρο της πόλης, από την πλατεία Κοραή μέχρι τη Ζέα, ενώ η Πειραϊκή και η Καστέλα ακολουθούν πολύ πιο χαμηλούς ρυθμούς. Το χειρότερο πλήγμα για τον Πειραιά, που το μοιράζεται, όμως, με την Αθήνα, είναι η κατάργηση του τραμ μέσα στη δεκαετία του 1950.

 

 


 

Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ

Ο σύγχρονος Πειραιάς είναι ένα «πέρασμα» προς τους τόπους της ελληνικής θάλασσας, τα νησιά των τουριστών, τις ιδιαίτερες πατρίδες των κατοίκων του λεκανοπεδίου. Με το διαχωρισμό των λιμενικών υπηρεσιών, η κίνηση των εμπορευμάτων κατευθύνεται από το 1985 στο λιμάνι Ηρακλέους στο Κερατσίνι, και ο κεντρικός λιμένας έχει γίνει αμιγώς επιβατικός, ένας χώρος ανταλλαγών ανθρώπου προς άνθρωπο. Απ’ όλα, όμως, αυτά τα εκατομμύρια των περαστικών, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν την πόλη, τον μυστικό Πειραιά. Πολλοί, βέβαια, επισκέπτονται τακτικά τα λιμανάκια του, τη Ζέα και το Τουρκολίμανο (μετονομασμένο από τη δικτατορία σε Μικρολίμανο), μέχρι τα αισθαντικά παράλια της Πειραϊκής, σύγχρονους τόπους λατρείας του ευ ζην, της διασκέδασης. Λίγοι γνωρίζουν τη βόρεια πλευρά της πόλης, τη βιομηχανική ζώνη, που συγκροτείται από μικρής κλίμακας μονάδες ως επί το πλείστον και ερειπωμένα εργοστάσια, μάρτυρες της προϊούσας αποβιομηχάνισης. Ολόκληρη η βιομηχανική ζώνη παρουσιάζει την εικόνα της ρευστότητας. Το πλήθος των προσθηκών στα εν λειτουργία κτίρια, φανερώνει τις συνεχείς προσαρμογές στις οποίες προσέφυγαν οι βιομηχανικές επιχειρήσεις τα τελευταία 130 χρόνια. Από την άλλη τα ερειπωμένα κτίρια, τα άδεια και τα λίγα, στα οποία έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται διαφορετικές χρήσεις.

 

 


 

Ο σύγχρονος Πειραιάς ευτύχησε να δεχθεί, μετά από τόσα χρόνια που έζησε στη σκιά της Αθήνας, τη φροντίδα της Πολιτείας. Το ιστορικό του κέντρο – από την Καλλίπολη και τον άγιο Νείλο μέχρι την Καστέλα, χαρακτηρίσθηκε με Προεδρικό Διάταγμα, το 1982, παραδοσιακό και 80 κτήρια κηρύχθηκαν διατηρητέα. Άλλα 360 κτήρια ακολούθησαν το 1987 – διασώθηκε έτσι ένας σημαντικός νεοκλασικός ιστός μέσα στη σύγχρονη πόλη, που θα διατηρήσει την ιστορική της μνήμη και την ομορφιά της. Άλλες παρεμβάσεις για τη δημιουργία πάρκων – στη βόρεια πλευρά του λιμανιού, αλλά και στους περιφερειακούς πειραϊκούς δήμους – αναπλάσεις αργούντων βιομηχανικών χώρων – στα Λιπάσματα και αλλού – αναπλάσεις στο κέντρο της πόλης – στα Βοτσαλάκια, στη Ζέα, στο Τουρκολίμανο – και λύσεις στο κυκλοφοριακό πρόβλημα δίνουν στον ευρύτερο Πειραιά μεγάλες προοπτικές. Η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων και ο αρχαιολογικός περίπατος στην Πειραϊκή κάνει τις μικρές και πιο ανθρώπινες κλίμακες του Πειραιά πιο πλούσιες, πιο λειτουργικές και πιο αισθαντικές. Το μεγάλο τεχνικό έργο του βιολογικού καθαρισμούς της Ψυττάλειας, που πραγματοποιείται με κοινοτική χρηματοδότηση, χρησιμοποιεί την τεχνολογία, που πολλά χρόνια ρύπανε την πειραϊκή θάλασσα, για την αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας της. Ήδη, πολλά είδη ψαριών, που είχαν χαθεί από τα νερό του Σαρωνικού, έχουν αρχίσει να επιστρέφουν …

 

 


 

Υπάρχει ένας παλαιός Πειραιάς, που όσοι τον έζησαν, τον νοσταλγούν. Ο σύγχρονος Πειραιάς, όμως, μπορεί να αναγεννηθεί και, εντάσσοντας την ιστορία του στο σχεδιασμό του μέλλοντός του, να ξαναβρεί την ψυχή του παλαιού Πειραιά σε μια νέα σύνθεση, που θα τον ξανακάνει μοναδικό, όπως του αξίζει …

Νοταρά 131,
18536 Πειραιάς

τηλ. 210-4292942

fax. 210-4292948

Αποστολή e-mail
 

[ TOP ]

© Copyright 2006 Piraeus Association for Maritime Arbitration
Login