«Ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους στη διαμόρφωση του εμπορικού δικαίου» -Λέανδρος Ρακιντζής

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ- ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ Α.Ε. (02/11/2022)

Ο ρυθμιστικός ρόλος του Κράτους για την επίλυση εμπορικών θεμάτων
Λέανδρος Τ. Ρακιντζής - Αρεοπαγίτης ε.τ.

Ευχαριστώ την ΕΕμπΔ για την τιμητική πρόσκληση να μιλήσω στη σημερινή επετειακή εκδήλωση για τα εβδομήντα χρόνια  από την ίδρυση του περιοδικού και με θέμα της ομιλίας μου τον <<ρυθμιστικό ρόλο του Κράτους για την επίλυση των εμπορικών θεμάτων>>.

Από την εποχή του Εμπορικού Νόμου με τον ορισμό του εμπόρου και της εμπορικής πράξης ο όρος εμπόριο εξελίχθηκε σύμφωνα με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας ,ώστε να περιλαμβάνει επιπλέον της με σκοπό το κέρδος μεταπώλησης υλικών αγαθών και υπηρεσιών και την βιομηχανία, την  βιοτεχνία και γενικά κάθε εργασία που συμβάλλει στη διεξαγωγή του εμπορίου άμεσα ή έμμεσα, όπως τις τράπεζες, τους εμπορικούς αντιπρόσωπους , τις μεσιτικές, τις μεταφορικές και ασφαλιστικές εργασίες, τις εμπορικές μισθώσεις και πολλά άλλα πεδία εργασιών.

Το εμπόριο διακρίνεται στο εσωτερικό εμπόριο με εμπορικές πράξεις μέσα στα όρια της χώρας, στο εξωτερικό ή διεθνές εμπόριο με πωλήσεις προϊόντων  και υπηρεσιών  μεταξύ δύο ή περισσοτέρων χωρών ,  και πρόσφατα το  εσωτερικό και διεθνές ηλεκτρονικό εμπόριο. Με το εμπόριο προωθούνται στη κατανάλωση τα παραχθέντα προϊόντα και έτσι ολοκληρώνεται μεν ο κύκλος του εμπορίου, αλλά κατά τη διαδρομή του  για την οργάνωση και την  λειτουργία του μπορεί να προκύψουν σωρεία ζητημάτων εκ των οποίων θα εξετάσομε  ακροθιγώς  σύμφωνα με τον τίτλο της ομιλίας μου μόνο τα σχετικά με το εσωτερικό εμπόριο και τα συναφή με αυτό με τη παρατήρηση, ότι το κράτος λειτουργεί με δύο ταχύτητες άλλη για τα μεγάλα αστικά κέντρα και άλλη για την επαρχία  .Επίσης πως μπορεί το Κράτος να συμβάλλει στην επίλυση τους ,όχι όμως και τα σχετικά με το εξωτερικό εμπόριο,  γιατί αυτό ρυθμίζεται από διεθνείς συμβάσεις και διακρατικές συμφωνίες.

Το  εμπόριο και ιδιαίτερα το εσωτερικό είναι από τους βασικούς παράγοντες της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας  με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα οικονομικά και κοινωνικά ιδίως για την δημιουργία θέσεων εργασίας . Μεταξύ των προϋποθέσεων για την ομαλή λειτουργία του εμπορίου απαιτείται  πρωτίστως   ασφάλεια δικαίου και δημόσια ασφάλεια . Με την ασφάλεια δικαίου εννοούμε την ύπαρξη ενός νομικού πλαισίου ,που  ρυθμίζει την οργάνωση και  λειτουργία του εμπορίου με επίλυση των προβλημάτων δικαστικά και εξωδικαστικά  εντός προβλεπτού χρόνου και αξιόπιστα, ως και την πάταξη του παραεμπορίου. Στην ασφάλεια δικαίου περιλαμβάνεται επίσης η πάταξη  της γραφειοκρατίας, της κακοδιοίκησης και διαφθοράς στο δημόσιο τομέα, όταν εμπλέκεται με τον ιδιωτικό τομέα.  Το νομικό πλαίσιο πρέπει να περιλαμβάνει επίσης σταθερή φορολογική πολιτική, μέτρα για την εργασιακή ειρήνη, περιορισμό των συνδικαλιστών στα συνδικαλιστικά  τους καθήκοντα και όχι να ασκείται πολιτική δια των συνδικάτων. Με την δημόσια ασφάλεια εννοούμε  την δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος  για την λειτουργία του εμπορίου χωρίς τις σε βάρος του εγκληματικές ενέργειες από αλλοδαπούς και ημεδαπούς κακοποιούς, όπως ένοπλες ληστείες, κλοπές και ανατινάξεις χρηματοκιβωτίων και ΑΤΜ σε  εργοστάσια και τράπεζες, κλοπές από Ρομά προϊόντων χαλκού από εργοστάσια, οικοδομές και εργοτάξια και πληρωμή στο οργανωμένο έγκλημα λύτρων από επιχειρήσεις  για την παροχή  προστασίας, αλλά και τις ηλεκτρονικές απάτες σε βάρος επιχειρήσεων και πολιτών. Η ποινική αντιμετώπιση των δραστών βραδύνει υπέρμετρα λόγω και των αφειδώς χορηγουμένων αναβολών δικασίμου και δεν επιτελεί τον αποτρεπτικό της ρόλο. Η εγκληματική αυτή δραστηριότητα έχει προκαλέσει σε πολλές επιχειρήσεις πρόσθετα οικονομικά βάρη για ασφάλιστρα , ενίσχυση της φρούρησης, ζημιές από κλοπές ,καθυστέρηση στη παραγωγή κλπ, που επιβαρύνουν το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων και μετακυλίονται στη κατανάλωση.

Ο Δημόσιος και ιδιωτικός τομέας εμπλέκονται  κατά την άσκηση οικονομικών δραστηριοτήτων σε  ποσοστό 70 ο/ο περίπου ,ενώ σύμφωνα με την ελευθερία της οικονομίας και του ελεύθερου ανταγωνισμού  πρέπει να  ιδιωτικοποιηθούν οι τομείς του Δημοσίου , που δεν ανταποκρίνονται στο ρόλο αυτού ως imperium, χωρίς όμως το κράτος να απολέσει σε καμιά περίπτωση τον ελεγκτικό ή ρυθμιστικό του ρόλο με την παρατήρηση ότι το κόστος των δημόσιων υπηρεσιών είναι πολλαπλάσιο των αντίστοιχων ιδιωτικών. Είναι γεγονός ,ότι οσάκις στο παρελθόν το κράτος προσπάθησε να κάνει τον έμπορο απέτυχε παταγωδώς με μεγάλες ζημίες. Δεν εξετάζεται όμως το ζήτημα αυτό ως κατ’ εξοχή πολιτικό. Για τις προμήθειες των φορέων  του Δημοσίου Τομέα μεταξύ των οποίων και οι ΟΤΑ ισχύουν βάση ειδικών νόμων και αναλόγως  του ύψους της προμήθειας διαδικασίες κατά κανόνα βάση μειοδοτικών διαγωνισμών ,που πολλές φορές καταστρατηγούνται με την κατάτμηση του έργου ή τις απευθείας αναθέσεις.

Η οργάνωση και λειτουργία του εμπορίου με την ευρύτερη έννοια των εμπορικών δραστηριοτήτων ρυθμίζεται από ένα πλέγμα νόμων, ΠΝΠ, Προεδρικών Διαταγμάτων, Υπουργικών Αποφάσεων κατά εξουσιοδότηση νόμου και κανονιστικών διατάξεων, που διαρκώς εξελίσσεται και εμπλουτίζεται και  με την ενσωμάτωση των οδηγιών της Ε.Ε.  για να προσαρμοσθεί στις ανάγκες  της αγοράς. Πρόσφατες ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των συγχρόνων μορφών του εμπορίου αποτελούν το Π.Δ. 131/2003 για το ηλεκτρονικό εμπόριο, ο νέος πτωχευτικός κώδικας ν. 3588/2007,οι ν.4072/2012 για τις προσωπικές εμπορικές εταιρείες,  ν.4601/2019 για τους εταιρικούς μετασχηματισμούς, ν.4635/2019 για το Γ.ΕΜ.Η, Π.Δ.133/2016 για τον διαχειριστή αφερεγγυότητας ,ν.4441/20016 για την απλοποίηση σύστασης των εταιρειών.

Το ζητούμενο λοιπόν είναι βάση ποιων διαδικασιών και πόσο γρήγορα θα ενεργοποιηθεί το κράτος για να ασκήσει το ρυθμιστικό του ρόλο για την επίλυση των προβλημάτων ,που ανακύπτουν για την οργάνωση  και λειτουργία του εμπορίου, και που πολλές φορές λόγω επειγουσών συνθηκών, όπως είναι η πανδημία και η ενεργειακή κρίση,  απαιτούν τάχιστες  αποφάσεις και λύσεις. Σαφώς υπάρχουν θεσπισμένα όργανα όπως οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομικών και των συναρμοδίων για την οικονομία υπουργείων, η Τράπεζα  της Ελλάδος  ,που παρακολουθεί και ρυθμίζει την ροή του χρήματος και το ύψος των επιτοκίων δανεισμού, το Εμπορικό και Βιοτεχνικό Επιμελητήριο, ο ΣΕΒ , οι εμπορικοί σύλλογοι, οι διάφορες συντεχνίες και τα επιστημονικά κέντρα κοινωνικής και οικονομικής  έρευνας, που παρακολουθούν την αγορά  , προσδιορίζουν τα προβλήματα και προτείνουν λύσεις   είτε ευθέως είτε μέσω των ΜΜΕ ή βουλευτών σε υπηρεσιακά και κυβερνητικά κλιμάκια και εισηγούνται λύσεις είτε νομοθετικές είτε με λήψη διοικητικών και οικονομικών μέτρων.
Η παρέμβαση του κράτους ακολουθεί διάφορα στάδια διαδικασίας από τη λήψη της απόφασης μέχρι τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των μέτρων. Συνήθως η απόφαση πολιτική ή διοικητική λαμβάνεται όταν το πρόβλημα έχει οξυνθεί, γιατί το κράτος σπάνια ενεργεί προληπτικά, με συνέπεια τα μέτρα όταν ληφθούν μπορεί να έχουν ξεπεραστεί και να μη  επιφέρουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, που συμβαίνει  και όταν τα μέτρα λαμβάνονται με κριτήρια πολιτικά ή προς εξυπηρέτηση του πελατειακού κράτους ή για λόγους λαϊκισμού σε προεκλογική περίοδο ή γιατί υστερούμε στον έλεγχο εφαρμογής τους. Σε κάθε περίπτωση ο σχεδιασμός των μέτρων πρέπει να λαμβάνεται με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και τον κανόνα κόστος -όφελος και όχι από κλασσικούς γραφειοκράτες, που προβάλλουν γραφειοκρατικά εμπόδια για να επιβεβαιώσουν  την ύπαρξη τους, αλλά   από πρόσωπα σε θέση ηγεσίας ,που έχουν επιλεγεί με αξιοκρατικά και όχι  με πολιτικά κριτήρια για να μην έχουν κομματικές παρωπίδες. Η γραφειοκρατία είναι διάχυτη στους περισσότερους τομείς της Δημοσίας Διοίκησης  και όπως αποδείχθηκε από την πράξη καθυστερεί την υλοποίηση των παρεμβάσεων του κράτους, αλλά υπάρχει βάσιμη ελπίδα όπως με την ψηφιοποίηση των δημοσίων υπηρεσιών  να περιορίζεται σταδιακά. Στο χώρο του εμπορίου  το κράτος άσκησε διαχρονικά παρεμβάσεις είτε νομοθετικές είτε διοικητικές είτε οικονομικές ,που  κάποιες αποδείχτηκαν επιτυχείς και άλλες όχι ,όπως και πρόσφατα κατά τη περίοδο της πανδημίας με το πάγωμα ή και  τη  μείωση του μισθώματος των επαγγελματικών ακινήτων, με τη ρύθμιση χρεών προς την εφορία και ασφαλιστικά ταμεία και διευκολύνσεις , με οικονομικές  ενισχύσεις και επιδοτήσεις, με παρατάσεις προθεσμιών, με μέτρα κατά της ανεργίας και τελευταία με το καλάθι της νοικοκυράς, αλλά τα μέτρα για την πάταξη της αισχροκέρδειας ,που δεν τιμωρείται πλέον ποινικά, αποδειχτήκαν ανεπαρκή.  Υπάρχουν όμως ακόμα προβλήματα, που πρέπει να ρυθμιστούν έγκαιρα, όπως η αύξηση των τιμών των επαγγελματικών ακινήτων και των ενοικίων και οι αναγκαστικοί ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί, που μετά την απόφαση του ΑΠ. το ζήτημα πρέπει να ρυθμισθεί πολιτικά.

Το εμπόριο με όλους τους κλάδους του είναι το πλέον ζωντανό κομμάτι της ελληνικής οικονομίας και  στο τμήμα του εσωτερικού εμπορίου ,που εξετάζομε, κατά την οργάνωση και λειτουργία του προκύπτουν σωρεία προβλημάτων ,που πολλά ρυθμίστηκαν με επιτυχία, όπως το ωράριο λειτουργίας καταστημάτων, οι περίοδοι εκπτώσεων, λαϊκές αγορές ,η πάταξη παραεμπορίου, ο έλεγχος τιμών, οι άδειες λειτουργίες καταστημάτων κλπ. Εξάλλου οι πάσης φύσεως διαφορές μεταξύ ιδιωτών ή με το κράτος, κυρίως όμως οι οικονομικές ,   απαιτούν επίλυση, η  οποία  μπορεί να είναι δικαστική ή εξωδικαστική. Οι διαφορές επιλύονται εξωδικαστικά με συμβιβασμό κατόπιν φιλικού διακανονισμού απευθείας ή με παρέμβαση θεσμών ή με επιτυχή διαμεσολάβηση ή κατόπιν διαιτητικής απόφασης. Οι θεσμοί της διαμεσολάβησης και της διαιτησίας, για την οποία καταρτίζεται νέος νόμος, μπορεί να αποβούν πολύ χρήσιμοι για την ταχεία και με πολύ λιγότερα έξοδα  επίλυση της διαφοράς και για να ελαφρώσουν τα πολιτικά δικαστήρια από τον όγκο εργασίας, αλλά η υποχρεωτική διαμεσολάβηση πριν την εισαγωγή της αγωγής προς συζήτηση δεν έχει μέχρι τώρα αποδώσει  τα αναμενόμενα αποτελέσματα , η δε διαιτητική διαδικασία απαιτεί ιδία κατά την κατάρτιση της συμβάσεως ρήτρα, ότι οι διάφορες θα επιλύονται με διαιτησία, που συμβαίνει κυρίως σε συμβάσεις μεγάλου αντικειμένου και στις ναυτιλιακές διαφορές, που λόγω του διεθνούς ρόλου της ναυτιλίας διεξάγονται στην αλλοδαπή κυρίως στο Λονδίνο, γίνεται όμως προσπάθεια με την ίδρυση του σωματείου Ένωση για τη Ναυτική Διαιτησία να καταστεί ο Πειραιάς ένα εναλλακτικό κέντρο διεξαγωγής ναυτικών διαιτησιών ,που θα βοηθήσει να καταστεί διεθνές κέντρο ναυτιλίας με την παροχή διαφόρων ναυτιλιακών υπηρεσιών . Δικαστικά με προσφυγή στο οικείο δικαστήριο ανάλογα με το είδος της υπόθεσης και κατά κύριο λόγο στα πολιτικά δικαστήρια ,όταν πρόκειται για οικονομικές διαφορές μεταξύ ιδιωτών και στα διοικητικά δικαστήρια, όταν πρόκειται για διοικητικές ιδίως φορολογικές διαφορές. Οι εμπορικές όμως διαφορές λόγω του κόστους του χρήματος ,του μεγέθους τους και των συνεπειών από την μη εκπλήρωση υποχρεώσεων κατά παραβίαση της αρχής της εμπιστοσύνης για την παροχή πιστώσεως με αλυσιδωτές επιπτώσεις, απαιτούν την ταχεία και αξιόπιστη διεκπεραίωση των υποθέσεων, που δεν συμβαίνει στη χώρα μας , γιατί χρειάζονται 1711 ημέρες κατά μέσο όρο για την δικαστική  επίλυση της διαφοράς, χρονικό διάστημα που ισούται με αρνησιδικία. Είναι γεγονός, ότι τα τελευταία χρόνια ψηφίστηκαν 13 νόμοι για την επιτάχυνση απονομής της δικαιοσύνης χωρίς αποτέλεσμα  και απολυθήκαν 20 δικαστές για καθυστέρηση έκδοσης αποφάσεων. Επίσης από αποφάσεις ανώτερων δικαστηρίων προκύπτει έλλειμμα  στην ουσιαστική κρίση των κατωτέρων δικαστηρίων ,που οφείλεται στην έλλειψη επιμόρφωσης και εξειδίκευσης των δικαστών σε νέες έννοιες κυρίως οικονομικές αλλά και  στην έλλειψη κυρίως των νέων δικαστών επαρκούς κοινωνικής πείρας για την ορθή εκτίμηση των αποδείξεων  ,που επιτείνεται από τον περιορισμό της άμεσης ενώπιον των δικαστηρίων δια μαρτύρων απόδειξης και την αντικατάσταση της με τις μη αξιόπιστες ένορκες βεβαιώσεις . Η ανεπάρκεια στην απονομή της δικαιοσύνης απαιτεί άμεση πρακτική σύμφωνα με τα δεδομένα της χώρας και την νοοτροπία του πληθυσμού λύση και όχι θεωρητική  με   αντιγραφή ξένων προτύπων, αλλά αυτό προϋποθέτει  πολιτική απόφαση και σύγκρουση με ισχυρά συντεχνιακά συμφέροντα.

Αθήνα 2 Νοεμβρίου 2022